Ozmoregülasyon ve Hayvanlarda Su Dengesi / 2019 Şubat

Çağlayan Dergisi - Un pódcast de Çağlayan Dergisi

Categorías:

Her bir canlı yaşadığı ortama uygun yapılar,özellikler ve davranış biçimiyle yaratılmıştır.Su dengesi ve azotlu metabolik atıkların vücuttanatılması birbiriyle ilişkilidir. Hayvanlardaözellikle protein ve dolayısıyla da aminoasitlerinyıkımı dikkat çekicidir. Cenab-ı Hakk’ın takdirettiği minimum israf prensibiyle faaliyettebulunan canlılar, fazla aminoasitleri atmayıpkullanabileceği kısımları alır ve zararlı kısımlarıvücutlarından uzaklaştırırlar. Yapısındakarbon, hidrojen, oksijen ve azot bulunan aminoasitler,“deaminasyon” dediğimiz bir işlemleparçalanır ve bu sırada hücreler için zehirliolan azotlu atık bileşikler tezahür eder. Az yada çok yoğun ortamlarda yaşayan hayvanlar,azotlu atıklarını az veya çok su gerektirecekşekillerde atarak bulunduğu ortama göre sukaybını azaltan veya çok su atımını sağlayanboşaltım mekanizmalarına sahiptirler.Canlıların su ve çözünen madde kesafetinidengeleme işlemine ozmoregülasyon denir.Parçacıkların yoğun bir ortamdan daha az yoğunbir ortama hareket etmelerine difüzyon diyoruz.Suyun difüzyonu olan ozmoz ise, serbestsu moleküllerinin çok olduğu bir ortamdan azolduğu diğer bir ortama seçici geçirgen bir zardangeçişidir. Bu basınca “ozmolarite” denir. Budurumda yoğun tuzlu suya konan bir alyuvar,kendi sitoplazması daha az yoğun olduğu içindaha fazla serbest su molekülüne sahip olacağındanozmozla su kaybedip büzüşecektir.Saf suya konduğunda ise, ozmozla su alıp şişippatlayacaktır. Eğer her iki ortamda aynı ozmolariteyesahipse buna “izoozmotik” denir. Hayvanhücrelerinin bitki hücreleri gibi çeperleriolmadığı için kesafet farkından çok daha çabuketkilenmektedirler. İzoozmotik şartlar haricindekiher iki durumda da hücre zarar görecektir.Bu yüzden ozmoregülasyon, hücrelerin veneticesinde de organizmanın hayatını devamettirebilmesi için hayatî önem taşımaktadır.Su dengesini korumada iki temel çözümvardır. Birincisi, sadece deniz hayvanlarındagörülür ki çevreyle izoozmotik olmaktır. Buşekilde, hücre içine ve dışına su ve madde alışverişidengede olan bu hayvanlar, aktif olarakiç ozmolaritelerini dengelemek zorunda olmadıklarındanbu hayvanlara “ozmo-uyumlular”diyoruz. İç ozmolaritelerini sürekli kontrolaltında tutmak zorunda olan hayvanlara ise“ozmo-düzenleyiciler” denir. Vücut sıvılarıylayaşadıkları ortamın kesafeti farklı olduğu içinsürekli olarak su ve madde dengesini sağlamakzorundadırlar. Kerim Rabbimizin sonsuz rahmetininbir eseri olarak, bu hayvanlar eğer azyoğun bir ortamda yaşıyorsa, vücuda ozmozlaalınan fazla suyun atılmasını sağlayan bir mekanizmayla;çok yoğun bir ortamda yaşıyorsa,vücuda su alacak veya su kaybını azaltacak mekanizmalarladonatılmışlardır.Hayvanların çoğu, ortamın ozmolaritesininaşırı nispette değişmesine dayanamaz ve ölür.Bazı hayvanlar ise, ortamdaki ciddi kesafetfarkına dayanabilecek şekilde yaratılmışlardır.Buna en güzel örnek somon balıklarıdır. Somonbalıkları doğdukları nehir yataklarındanokyanusa yüzüp daha sonra doğdukları yeregeri gelirler. Yani hayatlarının bir bölümünütatlı sularda, bir bölümünü ise tuzlu sulardageçirirler. Somon balığının vücudunun bu ikizıt ortama uyumu hayret vericidir. Başka birörnek, tilapia balıklarıdır. Balık çiftliklerininfavori seçimi olan bu balıklar, tatlı ve “acı sular”da (tatlı sulardan daha fazla tuzlu, deniz suyundanise daha az tuzlu sular) yaşayabilirler.