121. Nowe życie w nowej Polsce. Instytucje i organizacje żydowskie 1944-1950

Wykład w ramach cyklu „>>Życie przecięte<<. Żydzi w Polsce 1944-1968", Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [16 lutego 2017 r.]

Centralny Komitet Żydów Polskich powołany do życia po wyzwoleniu Polski spod okupacji niemieckiej stanowił unikalną formę autonomii mniejszości narodowej w krajach socjalistycznych. O jego fenomenie oraz czynnikach warunkujących stosunek Żydów do władzy komunistycznej mówił dr August Grabski podczas wykładu w Muzeum Historii Żydów Polskich.

Historyk określił powołany w 1944 roku w Lublinie CKŻP mianem „autonomii bez terytorium”. Podczas pierwszej części wystąpienia prelegent opisał strukturę i kompetencje organizacji, która reprezentowała mniejszość żydowską przed władzami oraz wspierała Żydów ocalałych z Zagłady. Kierownictwo CKŻP sprawowane było w oparciu o porozumienie działających w Polsce żydowskich partii politycznych – „od skrajnej lewicy po skrajną prawicę”. Komitet zajmował się wspieraniem życia gospodarczego, kulturalnego, szkolnego, religijnego, pomocą społeczną, zbierał relacje na temat Holokaustu i udzielał pomocy prawnej. Jak mówił dr Grabski, składało się to na wyjątkową formę autonomii, którą nie cieszyła się prawie żadna mniejszość narodowa w Polsce ani mniejszość żydowska w krajach socjalistycznych.

Pozytywny stosunek władzy komunistycznej do mniejszości żydowskiej wpływał na jej tożsame nastawienie do nowej rzeczywistości politycznej. Według historyka, wpływała na to również pamięć o przedwojennej walce lewicy z antysemityzmem oraz niesionych przez nią hasłach równouprawnienia mniejszości narodowych w II RP. Wobec negatywnej oceny zachowania Polaków wobec obywateli pochodzenia żydowskiego w trakcie Zagłady, niewystarczającej ich zdaniem pomocy ze strony Polskiego Państwa Podziemnego oraz antysemickich nastrojów podziemia antykomunistycznego w powojennej Polsce Żydzi widzieli w nowych władzach jedyną siłę gwarantującą odbudowę ich życia w kraju. Mimo to, na fali stalinizacji życia CKŻP podzielił los innych niezależnych od władzy organizacji.